Każdy z nas chciałby móc o sobie powiedzieć z pełnym przekonaniem, że jest osobą racjonalną – postępuje i myśli tylko w oparciu o rozsądek. Filozofowie od stuleci rozmyślali nad warunkami dla idealnego poznania. Jednak faktem jest, że każdy z nas, nawet najwybitniejsze umysły ludzkości, ulega licznym błędom poznawczym. To nie jest do końca nasza wina – większość z nich wynika z tego, jak funkcjonuje nasz umysł. Jednak nie znaczy to, że nie możemy nic zrobić, by nich uniknąć. Czasem już sama świadomość istnienia pewnych błędów poznawczych pomaga w ich rozpoznaniu i uniknięciu. Jakie są najpowszechniejsze błędy poznawcze?
Błędy poznawcze często dają o sobie znać w relacjach międzyludzkich. Ocenianie innych ludzi jest bardzo delikatną kwestią. Nierzadko jest tak, że zachowanie pewnych ludzi określamy przez pryzmat tego, jacy są. Przykładem takiej sytuacji może być zareagowanie na wzburzenie pewnej osoby słowami “Oh, on z natury jest taki nerwowy”. Zrzuca to odpowiedzialność za jego stan emocjonalny bezpośrednio na jego charakter. A może zdenerwowanie tej osoby miało w danej chwili uzasadnienie i nie musi być związane z jej usposobieniem? Ten błąd poznawczy określa się jako podstawowy błąd atrybucji.
Innym ciekawym zjawiskiem jest społeczny dowód słuszności. Często wydaje nam się, że jeśli wiele osób podziela jakąś opinię, to jest ona prawdziwa. Stąd już tylko jeden krok do konformizmu – postępowania w taki sposób, jak inni ludzie. Zazwyczaj kierujemy się tym, co myślą, czują i jak zachowują się inni ludzie.
Niezwykle interesującym i bardzo rozpowszechnionym w naszym potocznym rozumieniu świata fenomenem są stereotypy społeczne. Stereotyp składa się ze zbioru przekonań na temat określonej grupy, które niekoniecznie dają się zweryfikować. Stereotypy funkcjonujące w świadomości to bardzo często krzywdzący, uproszczony obraz jakiejś grupy. Niewiele osób przejmuje się sprawdzaniem tego, czy faktycznie są prawdziwe i bezrefleksyjnie je powtarzamy. Co ciekawe, stereotypy są zazwyczaj negatywne jeśli chodzi o opisywanie grup obcych. W przypadku postrzegania siebie i własnej grupy, jesteśmy bardzo skłonni formułować pozytywny autostereotyp.
Myślenie w sposób racjonalny często wymaga posiadania wszystkich informacji o danej rzeczy lub sytuacji. Naturalnym jest, że w większości sytuacji ich nie posiadamy – i to nie ze swojej winy. Nasz mózg stara sobie radzić z tym jak może i dlatego formułuje pewne uproszczenia, właśnie błędy poznawcze, zwane też heurystykami. Nasz umysł kategoryzuje rzeczywistość za pomocą nie zawsze doskonałych schematów.
Poznanie ich jest niezwykle przydatne. Człowiek uczy się na błędach. Zdanie sobie z tego sprawy jest jedną z najcenniejszych życiowych lekcji, jakie można sobie przyswoić. Dzisiejszy świat jest tak skomplikowany, że zwyczajnie nie jesteśmy w stanie przyswoić całej wiedzy koniecznej dla zrozumienia pewnych fenomenów. Warto znać ograniczenia swojego umysłu i, co za tym idzie, także widzenia świata. Może gdyby każdy zdawał sobie sprawę z niedoskonałości i licznych uwikłaniach swojej percepcji nasze społeczeństwo nie byłoby tak skonfliktowane? To pokazuje, jak ważna jest wiedza o psychologii. Nauka ta pozwala nam lepiej zrozumieć siebie i innych.
